Tüp Bebek Sözlüğü: Tüp Bebek Tedavisi Terminolojisi ve Tanımları

Tüp bebek tedavisi, infertilite (kısırlık) sorunları yaşayan çiftler için umut verici bir yöntemdir. Ancak bu süreç, tıbbi terimler ve prosedürlerle dolu olabilir. Bu kapsamlı Tüp Bebek Sözlüğü, tedavi sürecinde sıkça kullanılan terimleri ve bunların anlamlarını açıklıyor. Hem hastalar hem de bu konuda bilgi edinmek isteyenler için rehber niteliğinde bir kaynaktır.

2

• 2PN: Döllenmiş yumurtaya verilen addır, yumurta ve sperm çekirdekleri yumurta hücresi içinde görülür.

A

• Abortus: Gebeliğin ilk 20 haftasında bebeğin kaybedilmesidir.
• Açıklanamayan İnfertilite: Kadın ve erkeğe ait, gebe kalamamayı açıklayacak bir sorun olmamasına ve düzenli cinsel ilişkiye rağmen gebeliğin elde edilememesidir.
• Adenomyozis: Rahim iç yüzeyini döşeyen, her ay adet kanaması ile dökülerek yenilenen ve yapışma yeteneğindeki hücrelerin (endometrial hücreler) rahim kas tabakası (myometrium) içinde yerleşmesi ile oluşan bir rahatsızlıktır.
• Adezyon: Organların birbirine yapışması durumudur. Genellikle geçirilmiş karın ameliyatları, kistler ya da rahim içi müdahaleler sonrası oluşur.
• Amenore: Adet kanamasının olmaması durumudur. Hiç adet görmemiş olanlarda primer, daha önce adet görmüş olanlarda sekonder amenore olarak adlandırılır.
• Amniosentez: Gebeliğin 15-18. haftalarında rahim içindeki amniotik sıvıdan fetal hücrelerin alınarak kromozomal ya da genetik hastalıkların araştırılması için yapılan bir işlemdir. Yüksek riskli gebeliklerde ya da ailede genetik hastalık öyküsü varsa yapılır.
• Androjen: Erkeklik hormonlarıdır. Kadınlarda da düşük düzeyde bulunur. Kadınlarda aşırı yükselmesi kıllanma, kilo artışı, akne gibi sorunlara neden olabilir ve yumurtlamayı etkileyebilir.
• Androlog: Erkek infertilitesi ile ilgilenen uzmandır (ürolog ya da jinekolog).
• Anovulasyon: Yumurtlama olmaması durumudur. Polikistik over sendromu, hipogonadotropik hipogonadizm ya da over rezervinin aşırı derecede düşük olması gibi nedenlerle ortaya çıkabilir.
• Anöploidi: Hücrelerde normalden farklı sayıda kromozom bulunması durumudur. İnsanlarda normalde 46 kromozom (22 çift somatik kromozom ve 2 cinsiyet kromozomu: kadında XX, erkekte XY) bulunur.
• Assisted Hatching: Embriyonun dış kılıfı olan zona pellucida’nın embriyo transferinden önce inceltilerek ya da delik açılarak embriyonun rahim duvarına tutunmasını kolaylaştırmak amacıyla yapılan bir işlemdir. Embriyonun doğal olarak zona pellucidadan çıkmasının zor olduğu durumlarda kullanılır.
• Astenospermi: Semen analizlerinde spermlerin hareket oranının normalden düşük olması durumudur.
• Aşılama: Yumurtalıkların uyarılmasından sonra gelişen 1-2 folikülün olgunlaşması beklenir ve spermler yıkanarak, hazırlanarak rahim içine injekte edilir.
• Azospermi: Semen analizlerinde sperm hücresi bulunmaması durumudur.

B

• Biyokimyasal Gebelik: Kan gebelik testinin pozitif olması ancak ultrasonografi ile rahim içinde gebelik kesesinin görülmemesi durumudur. Yani gebelik hormonu yükselmesine rağmen gebelik kesesi gelişmemiştir.
• Biyopsi: Bir dokunun alınarak patolojik incelemeye gönderilmesi işlemidir.
• bhCG: Embriyo tarafından salgılanan ve gebeliğin tespitinde kullanılan hormondur.
• Blastokist: Mikroenjeksiyon sonrası 5-6. günde embriyonun ulaştığı aşamadır. İçinde blastosel sıvısı, trofoektoderm ve iç hücre kitlesi bulunur.
• Blastomer: Embriyonun 2 hücre evresinden morula evresine kadar olan her bir hücresine verilen addır.

Ç

• Çikolata Kisti: Endometriyum denilen rahim içi tabakanın yumurtalıklarda yer almasıyla oluşan kistik yapıdır. Bu kistik yapı içine kanamalar olur ve kist büyür. Özellikle adet zamanı ağrılara neden olabilir. Genellikle 5 cm’den büyük olanların operasyonla çıkarılması önerilir. Bu kistlerin tüp bebek uygulamalarında başarıyı etkilediği bilinmektedir.
• Çatlatıcı İğne: Foliküllerin belli bir büyüklüğe ulaştığında yumurtaların olgunlaşmasını tamamlaması için verilen ilaçtır.

D

• Dış Gebelik: Gestasyonel kesenin rahim dışında (tüpler, yumurtalıklar, karın boşluğu) oluşması durumudur.
• Doğumsal iki taraflı vas deferens yokluğu: Doğuştan vas deferenslerin olmaması durumudur. Bu durumda azospermi vardır ve kistik fibrozis hastalığı ile ilişkili olabilir. Bu hastalarda PGD yapılması gerekebilir.
• Döllenme: Yumurta ve spermin birleşmesiyle embriyonun oluşmasıdır.
• Düşük Over Rezervi: Yumurtalıklarda kalan yumurta sayısının az olması durumudur. Bu, çok fazla yumurta üretemeyeceği anlamına gelir ancak kalite ile ilgili bir şey ifade etmez.

E

• Ejakülasyon: Erkeğin mastürbasyon ya da cinsel ilişki ile meni boşaltmasıdır.
• Ejekulat: Ejaküle edilen meni. İçinde sperm hücreleri ve erkek genital organlardan salgılanan sıvılar mevcuttur.
• Embriyo: Döllenmeden sonra bölünen ve gelişen fetüsün erken dönemine verilen addır.
• Embriyo Transferi: Laboratuvarda geliştirilen embriyo ya da embriyoların rahim içine yerleştirilmesi işlemidir. Yumuşak bir kateter yardımıyla yapılır.
• Embriyo dondurma: Tüp bebek tedavisinde embriyo transferinden sonra arta kalan kaliteli embriyoların dondurularak saklanmasıdır. -196 derecede sıvı azot içinde saklanır.
• Endometrium: Rahmin iç tabakasıdır. Her ay adet kanamasıyla dökülerek yenilenir.
• Endometriozis: Endometrium denilen rahim içi tabakanın rahim dışında (yumurtalıklar, bağırsaklar) yer alması durumudur. Ağrı ve infertiliteye neden olabilir.
• Erkek Faktörü: Çiftlerin infertilitesinin erkekten kaynaklanması durumudur.
• Estrojen: Kadınlık hormonudur. Erkeklerde de az miktarda bulunur.

F

• Fallop Tüpleri: Rahmi karın boşluğuna bağlayan 7-10 cm uzunluğundaki tüplerdir. Normalde sperm ile yumurtanın buluştuğu yerdir.
• Fertilizasyon: Spermin yumurta ile birleşmesi ve embriyonun oluşmasıdır.
• Folikül: Yumurtalıklarda yumurtayı içinde barındıran sıvı dolu keseciktir. Doğal olarak ya da stimülasyonla gelişir.
• FSH: Hipofiz bezinden salgılanan ve kadında folikül gelişimini, erkekte spermatogenezi uyaran hormondur.

G

• Globozoospermi: Spermlerin başlarında akrozom denilen yapının olmaması durumudur. Eğer tüm spermler etkilenmişse döllenme sorunları yaşanabilir.
• GnRH: Hipotalamustan salgılanan ve hipofiz bezinden FSH ve LH salgılanmasını kontrol eden hormondur.

H

• Heterotopik Gebelik: Aynı anda hem rahim içi hem de ektopik gebeliğin olması durumudur.
• Hidrosalpinks: Tüplerin tıkanması sonucu tüplerin içine sıvı dolması ve genişlemesi durumudur. Bu durum gebelik şansını azaltır ve ektopik gebelik ya da düşük riskini artırır.
• Hipofiz: Beyinde bulunan ve tiroid bezinden, yumurtalıklardan, testislerden, adrenal bezlerden hormon salgılanmasını kontrol eden endokrin organdır.
• Histerosalpingografi: Rahim ve tüplerin yapısını ve geçirgenliğini değerlendirmek için radyopak bir boya kullanılarak yapılan bir görüntüleme yöntemidir. En iyi adetin bittiği 1. haftada yapılır.
• Histeroskopi: Rahim boşluğunun servikal kanaldan giriş yapılarak görüntülenmesi ve gerekirse tedavi edilmesidir. Rahim anomalilerinin tanı ve tedavisinde, polip ve myomların tedavisinde kullanılır.

I

• ICSI: Mikroenjeksiyon. Yumurtanın içine mikromanipülatörler yardımıyla bir sperm injekte edilmesidir.
• IVF: Tüp bebek. Her bir olgun yumurtanın yanına 10-15 bin civarında hareketli sperm konulur ve 19 saat sonra döllenme olup olmadığı kontrol edilir. Mikroenjeksiyona göre daha az etkilidir.
• İmplantasyon: Embriyonun rahim iç tabakasına tutunmasıdır.
• İnfertilite: Gebelik elde edememe durumudur. 35 yaş altında çiftlerin 1 yıl, 35 yaş üstünde 6 ay süreyle korunmasız cinsel birlikteliklerine rağmen gebelik elde edememesi durumudur.
• İnkübatör: Embriyoların transfer edilmesine ya da dondurulmasına kadar embriyoların içinde bulunduğu özel bir cihazdır. Embriyoların vücut ortamına en yakın şekilde (CO2, O2, nemlilik, sıcaklık) korunmasını sağlar.
• İntramural miyom: Rahim kas tabakası içinde yer alan selim tümörlerdir.

J

• Jinekolog: Kadın doğum uzmanıdır.

K

• Kist aspirasyonu: Yumurtalıklarda oluşan kistlerin transvajinal ultrasonografi eşliğinde iğne ile içindeki sıvının boşaltılması işlemidir.
• Klinik Gebelik: Ultrasonografi ile rahim içinde gebelik kesesinin görülmesidir. Bu gebelikler arasında dış gebelikler de vardır.
• Klivaj Evresi Embriyo: Embriyonun 2 hücre evresinden morula evresine kadar olan dönemdir.
• Kordosentez: Gebeliğin 18-22. haftalarında fetal umbilikal kordundan kan alınarak kromozomal ya da genetik hastalıkların araştırılması için yapılan bir işlemdir.
• Kromozom: Genetik bilgiyi taşıyan yapılar. İnsanlarda toplam 46 kromozom (22 çift somatik kromozom ve 2 cinsiyet kromozomu: XX kadın, XY erkek) bulunur.
• Kültür Ortamı: Tüp bebek laboratuvarlarında embriyoların içinde bulunduğu özel sıvı. Embriyoların beslenmesini ve gelişimini sağlar.
• Kürtaj: Gebeliğin 10. haftadan önce rahim içeriğinin plastik kanüller yardımıyla çıkarılması işlemidir. Canlı olmayan gebeliklerde ya da istenmeyen gebeliklerin sonlandırılmasında kullanılır.

L

• Laparoskopi: Karın boşluğuna 5-10 mm’lik trokarlar yerleştirilerek optik bir aletle bakılması ve gerekirse cerrahi işlemler yapılmasıdır. Kist çıkarılması, adezyoliz gibi işlemler laparoskopi ile yapılabilir.

M

• Mastürbasyon ile sperm verilmesi: Tüp bebek tedavisinde spermlerin alınması için erkeğin steril bir kaba mastürbasyon yaparak meni vermesidir. Lubrikant ya da sabun kullanılmamalıdır.
• Menopoz: Yumurtalıkların fonksiyonunu kaybetmesi ve hormon üretiminin durmasıdır. Teşhisi retrospektif olarak konur, yani 1 yıl adet görmemek.
• Menstrüel Siklus: Adet kanamasının başladığı günden bir sonraki adet kanamasının başladığı güne kadar geçen süredir. Normalde 27-28 gündür ancak 21-35 gün arasında değişebilir.
• Mikro-TESE: Azospermi olan erkeklerde testisten sperm aramak için mikrocerrahi yöntemlerle testisten dokuya girilerek sperm aranmasıdır.
• Miyoma Uteri: Rahim kasından kaynaklanan selim tümörlerdir. İntramural, submukozal ya da subseroz olabilirler.
• Morfoloji: Spermler, yumurtalar ya da embriyoların şekillerine göre değerlendirilmesidir.

O

• Oligospermi: Semen analizlerinde hareketli sperm sayısının normalden az olması durumudur.
• Oosit: Kadının yumurtası.
• OPU: Yumurtalıklardan uyarılan foliküllerin hafif anestezi altında iğne ile punksiyonu yapılmasıdır.
• Over: Yumurtalık. Estrojen üretir ve yumurtaları barındırır.
• Ovaryen Hiperstimülasyon Sendromu: Tüp bebek tedavisinde yumurtalıkların aşırı uyarılması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Folikül sayısının fazlalığı nedeniyle VEGF denilen bir madde salgılanır ve vasküler permeabilitede artış olur. Bu da karın boşluğunda sıvı birikimine neden olur. Günümüzde OHSS riski çok nadirdir.
• Ovulasyon: Yumurtlamadır. Spontan ya da ilaçlarla sağlanabilir.
• Ovülasyon indüksiyonu: Doğal olarak yumurtlama olmayan kadınlarda yumurtlamayı sağlamak için kullanılan ilaçlardır.

P

• PESA: Azospermi olan erkeklerde epididimisten iğne ile aspirasyon yaparak sperm aranmasıdır.
• PGD: Preimplantasyon genetik tanı. Embriyolarda tek gen hastalıklarının araştırılması için 5-6. günde embriyolardan biyopsi alınarak analiz yapılmasıdır.
• PGT: Preimplantasyon genetik tarama. Embriyolarda tüm kromozomların analiz edilmesidir. 38 yaş üstü kadınlarda, tekrarlayan düşüklerde ya da tüp bebek başarısızlıklarında yapılır.
• Polikistik Over Sendromu: Üreme çağındaki kadınlarda sık görülen bir hormon bozukluğudur. Yumurtlamayı etkiler, kıllanma, kilo artışı gibi sorunlara neden olur ve infertiliteye yol açar. İleride diyabet, kalp hastalıkları, hipertansiyon gibi hastalık riskini artırır.
• Polip: Endometriumdan ya da serviksten estrogen stimulasyonu sonucu oluşan selim büyümelerdir.
• Progesteron: Yumurtlamadan sonra corpus luteumdan salgılanan hormondur. Embriyonun rahim içine tutunmasını sağlar. Gebeliğin 7-8. haftasından sonra plasenta tarafından üretilir.

S

• Sekonder İnfertilite: Daha önce doğum yapmış ya da düşük/abortus geçirmiş ancak daha sonra gebe kalamayan çiftler için kullanılır.
• Semen: Erkeğin ejaküle ettiği sıvı. İçinde sperm hücreleri ve erkek genital organlardan salgılanan sıvılar mevcuttur.
• Semen Analizi: Laboratuvarda spermlerin sayısı ve hareketliliğinin değerlendirilmesidir. Spermiogram da denir.
• Serviks: Rahmin ağzı.
• Sonohisterografi: Steril serum fizyolojik ile rahim içi şişirilerek ultrasonografi ile rahim içinde polip ya da intramural myom gibi lezyonların araştırılmasıdır.
• Spermatozoa: Erkeğin üreme hücresi, sperm.
• Sperm kanalları: Sperm hücrelerinin testisten üretra ya kadar taşındığı kanallardır.
• Step Down Protokolü: Yumurtalık stimülasyonunda ilaç dozunun yüksek başlanıp kademeli olarak azaltılarak devam edilmesidir.

T

• Taze Embriyo Transferi: Yumurta toplama ve döllenme sonrası embriyoların hemen rahme transfer edilmesi.
• Tüp Bebek (IVF): Yumurtaların laboratuvar ortamında spermle döllenmesi ve embriyoların rahme transfer edilmesi süreci.

U

• Ultrason: Yumurtalıklar, foliküller ve rahim iç tabakasını izlemek için kullanılan görüntüleme yöntemi.

Y

• Yumurta Toplama (OPU): Olgun foliküllerden yumurtaların iğne aspirasyonuyla alınması işlemi. Genellikle hafif anestezi altında yapılır.
• Yumurtalık Rezervi: Kadının yumurtalıklarında bulunan yumurta sayısı ve kalitesi.

Z

• Zona Pellucida: Embriyoyu çevreleyen koruyucu zar. Assisted hatching işleminde bu zar hedeflenir.

Sonuç

Tüp bebek tedavisi, karmaşık ve duygusal bir süreç olabilir. Bu sözlük, tedavi sırasında karşılaşılan terimleri anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Eğer bir terimle ilgili daha fazla bilgiye ihtiyacınız varsa, doktorunuzla iletişime geçmekten çekinmeyin.